Yapay zekâ teknolojileri ve makineleşme bir yandan insanlığa önemli bir kolaylık sağlarken bir yandan da insanlık ile ilgili büyük bir tehdit olarak algılanıyor. İşsizlik, insan odaklılığın kaybı, gizlilik, güvenlik, güvenilirlik beraberinde etik ve hukuki altyapısızlık yapay zekânın olumsuz yorumlara açık olmasının başlıca sebepleri arasında.
Yapay zekâ, teknolojik sistemlerin karmaşık görevleri yerine getirebilme, öğrenme, sentezleme ve kararlar alabilme becerisine sahip olmalarını sağlıyor. Öte yandan bu teknolojiler otomasyon, veri analizi, tıbbi teşhisler, robotlar ve daha birçok alanda kullanılıyor; kişiselleştirilmiş öğrenme programları, risk değerlendirme, robotik cerrahi, müşteri hizmetleri, yapay zekâ tabanlı sanatsal ürünler, oyunlar vb.
Bu yazı ChatGPT özelinde yazıldı. Chat GPT, metin tabanlı sohbetlerde kullanılmak üzere tasarlanan bir dar yapay zekâ platformu. Kullanıcıların girişlerine yanıt olarak tutarlı ve anlamlı metin üretiyor. Geniş bir veri kümesi üzerinde eğitilen model dil yapısını, kelime anlamını ve örüntüleri anlama yeteneğine sahip. ChatGPT, yapay zekâ algoritmalarını kullanarak, kullanıcının metin girişlerini anlıyor ve buna uygun yanıtlar üretiyor. Peki ChatGPT, nitelikli bir editörün yerini tutabilir mi? Öngörüm, yakın vadede bunun mümkün olamayacağı yönünde.
Editörlerin Altın Çağı
Şimdi bu müthiş teknolojiyi editörlük açısından ele alalım ve yapay zekâ ile editörlüğü hem kıyaslayalım hem de ikisine dair iş birliği alanlarını keşfedelim.
1. Veri kalitesi: Yapay zekâ sadece kendisinde olan dijital verileri işleyecektir. Oysa editörün tek malzemesi dijitalleştirilmiş bilgi değildir. Dijitalleşmemiş belgeler, birikimi, kendi muhakemesi, etik ilkeleri, duyarlılıkları ve kayda geçmemiş deneyimler de editörün alet çantasındadır.
2. Şeffaflık: Editör birikimi, kararları, yönelimi, seçimleri ve muhakemesiyle hazırladığı tüm metinlerin sorumlusu hatta biraz da mihmandarıdır. O bir garantör gibidir. Bir çeşit de yediemindir. Sorumluluk alır, açıklar, savunur, gerekçelendirir.
3. Yaratıcılık ve estetik değer: Editörler kitapların benzersizliğini çok önemserler. Bir metnin başka bir metne benzememesi, üslup, yazarın sesi, metnin estetik değeri gibi kriterler de en az içerik ve biçim kadar editörün temel çalışma alanlarındandır. Tam bu başlıkta varlığını daha çok önemsediğimiz şu 3 şey için editör adeta bir mihenk taşıdır: 1. Yazar, 2. Onun yaşamı, muhakemesi, yeteneği ve havsalasıyla biricikliği, 3. Bu biricikliğin üflendiği metnin niteliği. Bu aşamada yapay zekânın sağlıklı çalışması için dünyada yazıyla uğraşan her bir insan için ayrı bir algoritmaya sahip olması gerekir. Ve sürpriz, bu hem içsel hem birikimsel hem süptil hem de zihinsel algoritmaya sadece editörler sahiptir.
4. Edebi dil ve üslup: Derslerde hep aynı şeyi söylerim, “Bir metindeki her kusur düzeltilir, her şeyin bir çaresi bulunur ama oturmamış bir üslup asla düzeltilemez. Hatta bizlerin pek çok dosyayı hiç okumadan reddetmemizin başlıca sebebi de üsluptur. Daha ilk satırlarda belli eder varlığını ve yokluğunu. Konu üslup olunca editör adeta bir kalite kontrol uzmanıdır. Olanla yetinmez, aza kanaat etmez, “bu da böyle olsun madem,” demez. Yapay zekâ ne yazık ki anlam zenginliği, dil yetkinliği ve edebi sanatlar epey renksiz. Dolayısıyla, metinlerin kalite kontrolü için editörün varlığı çok uzun yıllar zorunlu olacaktır.
4. Dil, Anlatım ve Anlam: Bir yazarın dil ve anlatım başarısı, bir metnin niteliğinde önemli bir rol oynar. Yüzde yüz belirleyicidir diyemeyiz elbette ama önemlidir. Editörler dilin akıcılığı, tekrarların ve gereksiz kelimelerin giderilmesi, tutarlılık gibi konularda aktif emek verirler. Bu açıdan dilbilimsel düzeltmeler, imla, noktalama, anlatım bozuklukları, ifadelerin düzeltilmesi editörün görevleri arasındadır. Yapay zekâ uygulamaları dil konusunda henüz yeterince iyi değil demiştik. Bu açıdan bakıldığında dil, anlatım, imla ve noktalama gibi konularda yapay zekâ, yazarın ve editörün işlerini büyük ölçüde kolaylaştırabilir ama ince işçilik açısından gerekliliklerin tamamını en azından Türkçe için, şimdilik yapamadığını söyleyebilirim.
5. İçerik ve okur: Bir editör, elindeki metni pek çok açıdan değerlendirir ve onun üzerinde çalışırken de kimsenin aklına gelmeyecek detaylar üzerinde düşünerek, fikir üreterek ve çözümler bularak ilerler. Bir metnin geldiği son noktadır kitap. Elde edilen bir üründür ve kitap için yolculuk tam burada yeniden başlayacaktır. Yani metnin bir kitap olma yolculuğu vardır, bir de kitap olduktan sonraki yolculuğu. Editör bu yolculuktaki eşik gardiyanı, bilge, tanrıça, biçim değiştirici, gölge ve müttefik, yani her şey olacaktır. Hangi aşamada ne olması gerekiyorsa o olacaktır. Bir bakarsın pelerin giymiş bir bakarsın elinde kızılcık sopası… Bir bakarsın ejderhalarla savaşıyor bir bakarsın çorba pişiriyor. Yapay zekâ ise bu insani savunma mekanizmalarının hiçbirine sahip değil. Olabileceğini de öngörmüyorum doğrusu.
Peki hiç mi faydası yok? Kesinlikle çok önemli faydaları da var. Çerçeveleme, kavram haritası çıkarma, içerik önerileri sunma, içerik zenginleştirme, olaylandırma vb. ihtiyaçlar için çok çok iyi bir egzersiz ve simülasyon alanı. Ama asla güvenilir değil. Bu şu demek: O bize sadece ilham verebilir, yaratıcı düşünceyi körükleyebilir, kör noktalarda yeni fikirler üretebilir. Ancak onun tamamen özgün ve orijinal olduğundan asla söz edemeyiz. Yani ona bir şeyler yaptırıp bunu ben yaptım dememekte fayda var. (Bu yazıdaki her şeyi unutsanız bile bunu asla unutmayın e mi?) Neden böyle yapmamak gerektiğini bir başka yazıda tartışırız, şimdilik burada bırakalım.
Bir editörle yapay zekâ arasındaki potansiyel iş birliği alanları
Yazının buradan sonrasını ChatGPT yazdı:
1. Dilbilimsel Düzeltmeler: Yapay zekâ, metinleri dilbilimsel açıdan analiz edebilir ve imla hatalarını, dilbilgisi kurallarını ve noktalama işaretlerini düzeltebilir. Editörler, yapay zekânın bu düzeltmelerini gözden geçirerek ve gerektiğinde düzeltmeler yaparak metnin akıcılığını ve dilin doğru kullanımını sağlayabilir.
2. Veri Analizi ve Okuyucu Profillemesi: Yapay zekâ, büyük veri analizi yaparak okuyucu tercihlerini ve satın alma alışkanlıklarını belirleyebilir. Bu bilgiler, editörlere kitaplar hakkında daha iyi bir anlayış sağlar ve pazarlama stratejilerinin geliştirilmesine yardımcı olur. Editörler, yapay zekânın sağladığı verilere dayanarak kitap önerileri yapabilir ve okuyucuların ilgisini çekecek içerikleri belirleyebilir.
3. Otomatik Özetleme ve Özeti İyileştirme: Yapay zekâ, metinleri otomatik olarak özetleyebilir ve ana fikirleri vurgulayabilir. Editörler, yapay zekânın oluşturduğu özetleri inceleyerek ve düzenleyerek metnin özünü daha iyi yansıtan özetler oluşturabilir.
4. Duygu Analizi: Yapay zekâ, metinlerdeki duygusal tonlamaları analiz edebilir ve belirli bölümlerdeki duygusal yoğunluğu belirleyebilir. Editörler, bu analizleri kullanarak yazarların duygusal bağlantı kurmasına yardımcı olabilir ve hikayelerin duygusal etkisini artırabilir.
5. Biçimlendirme ve Tipografi: Yapay zekâ, metinlerin biçimlendirme ve tipografi kurallarına uygunluğunu kontrol edebilir. Editörler, yapay zekânın önerilerini gözden geçirerek ve gerekli düzenlemeler yaparak metinlerin görsel olarak daha çekici ve okunabilir hâle gelmesini sağlayabilir.
6. Çeviri ve Dil Uyumlaması: Yapay zekâ, metinleri farklı dillere çevirebilir ve dil uyumlaması yapabilir. Editörler, yapay zekânın çeviri sonuçlarını inceleyerek ve gerektiğinde düzeltmeler yaparak metinlerin doğru bir şekilde çevrildiğinden emin olabilir.
Bu potansiyel iş birliği alanları, editörlerin ve yapay zekânın birlikte çalışarak kitap dünyasında daha etkili ve verimli bir iş yapmasını sağlayabilir. Editörler, yapay zekânın sunduğu veri analizi, dilbilimsel düzeltmeler ve otomatik özetleme gibi yetenekleri kullanarak metinlerin kalitesini ve okuyucu deneyimini iyileştirebilirler.
Hasta La Vista Baby!
Evet sözü yeniden ben alayım. Makineler insana ve insanlığa hizmet ettiği sürece güzel. İnsanın yerini alması amacı ise düşündürücü. Makineli ve mutlu olmanın yollarını bulmak da yine insanlığın görevi. Hem karnım doysun hem pastam dursun ama pastayı da makine yapıp getirsin, dememek lazım. Teknoloji ve makineleşme sadece onları üretenlerin kazandığı bir dünya yaratırsa ve sonunda bizler boş birer kaba dönüşürsek neler olabileceğini filmlerden izledik, fazlasını da düşünmek zor değil. Dolayısıyla insani etik ve varoluşsal kaygılarımızdan bir ilkeler dizisi oluşturmak şart. Zira insanın açgözlülüğü ve tanrı kompleksi düşünüldüğünde karşılaşacağımız gerçeklik, Terminatör gibi romantik olmayabilir.
Günümüzde henüz “Dar Yapay Zekâ” aşamasındayız. Geniş Yapay Zekâ aşamasına geçtiğimizde pek çok alanda yapay zekâ insanın yerini alabilir. ChatGPT Genel Yapay Zekâ’nın ilk denemelerinden biri ve çok hızla gelişiyor. Genel Yapay Zekanın tanımı ise epey korkunç: “Genel yapay zekâ, insan beyni gibi sinir ağlarına sahip ve bu ağlar sayesinde, dar yapay zekâları birbirine bağlayan ve iş yapmalarına olanak sağlayan sistem için kullanılan ifadedir. Dar yapay zekâdan en önemli farkı, insan gibi düşünme, anlamlandırma ve bir fikri hayata geçirme özelliğine sahip olmasıdır.”
Hem heyecan verici hem ürkütücü… Bakalım gelecek bize başka neler getirecek? Herkes şimdiden birbirine sahip çıksın!
Özel not: ChatGPT kullanırken nelere dikkat etmeli?
ChatGPT’yi tarih, coğrafya, bilim, sanat, spor gibi çeşitli konularda bilgi edinmek, teknik konularda sorunlara çözümler duymak, ilgilendiğiniz bir konuda öneriler almak veya seçenekler hakkında daha fazla bilgi edinmek; dil ve yazım kontrolü, yaratıcı içerik oluşturma vb. konularda kullanabilirsiniz elbette. Ancak eğer bir editör değilseniz ya da bir editörden destek alamayacaksanız, metin yazdırırken ya da birtakım sonuçları derlerken dikkat etmeniz gereken bazı temel sorunlar var:
1. Bilgi doğruluğunu ve güncelliğini kontrol etmek
2. Kişisel ve hassas bilgileri sisteme girerken temkinli olmak.
3. Yanıtları ve sonuçları objektif bir biçimde değerlendirin.
4. Yanıtları ve sonuçları teyit edin.
5. Modelin sınırlamalarını ve çalışma metodunu doğru anlayın.
6. Sistemden bir şey alırken aynı zamanda ona bir şeyler vermekte olduğunuzu unutmayın. (İçimizden sık sık tekrar edelim, hasta la vista baby!)
7. Sistemin geliştirmelerini ve güncellemelerini takip etmek.
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio’nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
